در ابتدا می خواهم در مورد اصطلاح رخوت زمستانه صحبت کنم که برای خیلی از دانش آموزان پیش می آید به دلیل این که نیمی از سال تحصیلی طی شده و امتحانات را پشت سر گذاشته اند، هوا سرد شده و خیلی زود تاریک می شود و در سرما خواب انسان بیشتر می شود و این عوامل دست به دست هم می دهند و عارضه ای را به نام رخوت زمستانه شکل می دهند و اگر در همان ابتدا با این مسئله برخورد درست داشته باشیم که هیچ مشکلی پیش نمی آید ولی در غیر این صورت این مشکل تا فروردین گریبانگیر دانش آموزان خواهد بود.
مسئله ای که دانش آموزان مطرح می کنند این است که موقع درس خواندن تمرکز ندارند، برای داشتن تمرکز اگر شما فرآیندهای ذهنی تان را بصورت ذهنی مورد بررسی قراردهید متوجه می شوید در بعضی موارد ذهن شما تولید کننده است و در بعضی موارد مصرف کننده است.
در مواردی که ذهن تولید کننده است تمرکز شما بیشتر است و بالعکس زمانی که مصرف کننده است تمرکزتان کمتر است و در هر فرآیند ذهنی، ذهن مقداری تولید کننده است و مقداری هم مصرف کننده ، هر چه میزان این تولید کنندگی را بالا ببرید تمرکزتان هم بیشتر می شود درست مثل زمانی که کسی با شما صحبت می کند و تا وقتی که می خواهد مطلبی را به شما انتقال دهد و انسجام کلام باید داشته باشد.
برای این که صحبت های خود را بتواند منتقل کند تولید کننده است چون تمرکز خود را در اختیار می گیرد تا کار خود را به خوبی به انجام برساند و شنونده به لحاظ این که فقط کار شنیدن را انجام می دهد یک مصرف کننده است و در این روند ممکن است تمرکز خود را از دست بدهد. سر کلاس درس نیز همین طور است وقتی معلم تدریس می کند تمرکز خوبی دارد ولی دانش آموز ممکن است تمرکز کمتری داشته باشد، در مورد درس خواندن خود توجه کنید ببینید وقتی دارید درس متنی می خوانید بیشتر تمرکز دارید یا وقتی در حال حل کردن تمرین هستید؟
درس های رشته انسانی فلسفه ، منطق و غیره یا در رشته تجربی درس زیست شناسی ، یا درس عمومی معارف اسلامی، این ها درس های متنی هستند، باید بدانید وقتی دارید درس های متنی را مطالعه می کنید بیشتر تمرکز دارید یا وقتی که دارید تمرین های ریاضی را حل می کنید؟
قطعا زمانی که دارید تمرین ریاضی حل می کنید به دلیل این که دارید از ذهن خود کار می کشید تمرکزتان هم بیشتر است و زمانی که از روی متن درس می خوانید تمرکزتان کمتر است، یک هرم یادگیری وجود دارد که در مورد آن برایتان توضیح می دهم.
این نظر وجود دارد که از مبادی ورودی اطلاعات به ذهن ما ، چهار تا منفعل و دو تا از این مبادی فعال هستند ، منفعل بودن یعنی مصرف کننده صرف هستید، در دو زمینه هم فعال هستید یعنی تولید کننده هستید یک کاری انجام می دهید و از ذهن خود کار می کشید مبادی ورودی عبارتند از : بخوان، بشنو ، ببین ، ببین و بشنو که این ها منفعل هستند.
ولی دو مبادی دیگر که فعال هستند عبارتند از : خودت بگو ، هم بگو هم انجام بده ، وقتی شما هر یک از چهار موردی را که ابتدا نام بردیم انجام می دهید فقط مصرف کننده هستید.
بنابراین منفعل هستید ولی زمانی که خودتان چیزی را می گویید ذهنتان فعال است یا زمانی که هم می گویید و هم انجام می دهید مثل زمانی که دارید برای دوستانتان سر کلاس درس تمرینی را حل می کنید و در ضمن برایشان توضیح هم می دهید یا وقتی در آزمایشگاه شیمی در حال انجام یک آزمایش هستید و توضیح هم می دهید در همه این حالت ها شما یک فرد فعال هستید و تمرکزتان زیاد است در هرم یادگیری توضیح داده شده که بعد از دو هفته با انجام هر یک از کارهای فوق الذکر چه مقدار از مطلب آموخته شده در ذهن باقی می ماند.
وقتی مطلبی را فقط می خوانید بعد از دو هفته فقط 10% آن را به یاد دارید، وقتی می شنوید 20%، وقتی می بینید 30% آن را بعد از دو هفته به خاطر می آورید، وقتی چیزی را هم می بینید و هم می شنوید بعد از دو هفته حدود 50% آن را به خاطر دارید.
ولی زمانی که مطلبی را خودتان می گویید و درباره اش توضیح می دهید بعد از دو هفته 70% آن را می توانید به خاطر بیاورید و وقتی هم که هم مطلبی را توضیح می دهید و هم انجام می دهید 90% آن را بعد از دو هفته به خاطر خواهید آورد.
حال می خواهم در مورد منحنی فراموشی مطالبی را توضیح دهم این منحنی براساس تجربیات آزمایشگاهی به دست آمده دانشمندان به این نتیجه رسیدند که افراد بعد از 19 دقیقه 40% مواردی را که آموخته بودند را فراموش کرده اند و بعد از گذشت دو روز حدود 25% مطالبی که فراگرفته اند را به خاطر داشتند منتها می توان با اصلاح مبادی ورودی ذهنی خود میزان تثبیت مطالب و یادگیری خود را افزایش دهیم نکته ای که خیلی مهم است این است که این موضوع به تداوم به خاطر سپاری مطالب در ذهنمان به ما کمک می کند و به تمرکز بیشتر ما نیز کمک می کند در مرور مطالب نیز به کمک ما می آید به این صورت که الان دانش آموزان در مقطع زمانی قرار دارند که می خواهند مطالب درسی را مرور نمایند.
موضوعی که مطرح می شود این است که دانش آموزان نمی توانند هر بار کل مطالب درسی را با همان کیفیت اول بخوانند و مرور کنند هر بار که درسی را می خوانید باید ذهن خود را آماده کنید که قلاب های ذهنی تان را برای دفعه بعد چطور آماده کنید که کلید واژه ها و مطالب مهم درسی را چطور به خاطر بسپارید که در دفعات بعدی مرور درس ها ، این کار وقت کمتری از شما بگیرد و مدام باید طوری درس بخوانید که هر بار از دفعه قبل وقت کمتری را صرف آن درس نمایید تا به این ترتیب در ماه پایانی بتوانید با اطلاعات سازماندهی شده ای که دارید در مدت زمان اندکی تمام مطالب را بتوانید مرور کنید و استفاده کافی از زمان داشته باشید .
بعضی از دانش آموزان ممکن است که در درس خواندن دچار وسواس شده اند ولی من متذکر می شوم که بعضی از حساسیت های ما حساسیت های به جایی است و نمی توان نام آن را وسواس گذاشت، خیلی از دانش آموزانی که اصرار دارند بعضی از درس ها مثل زیست شناسی را چند بار بخوانند و دوره کنند باید بدانند که هر بار کیفیت مطالعه شان هم بهتر می شود و وظیفه ما هم این است که راهکارهای بهتر و مؤثرتری را به ایشان پیشنهاد کنیم که درس ها را بهتر متوجه شوند.
ولی حالت های افراطی هم مشاهده می شود که بعضی از دانش آموزان حتی یک تست هم از درس های مهمی مثل دیفرانسیل نزده اند و وقتی در این مورد سؤال می کنیم در جواب می گویند که هر بار می خواهیم تست بزنیم باید دوباره درس و جزوه را بخوانیم به این دسته از دانش آموزان باید بگویم نباید تصور کنید که این درس ها را اصلا بلد نیستید ، قطعا با مرورهایی که داشته اید درصدی از دروس را به خاطر دارید و با استفاده از تمرین ها و تست ها می توانید آن قسمت هایی را که بهتر بلد هستید پیدا کنید.
حل تمرین و تست تمرکزتان را بیشتر می کند چون همانطور که قبلا توضیح دادم وقتی کاری را خودتان انجام می دهید مجبورید تمرکز بیشتری روی آن داشته باشید و بنابراین یادگیریتان هم در آن بیشتر می شود و نکته دیگر این است که وقتی از طریق تمرین و تست متوجه مطالبی بشوید که برایتان آسانتر هستند و بیشتر به خاطرتان می ماند می توانید مطالبی را هم که یاد نگرفته اید متوجه شوید و تمرکز بیشتری برای یادگیری روی آن قسمت از درس داشته باشید و باز هم توصیه می کنم که حل تست فراوان خودش به عنوان یک مرور عالی برای یادگیری مطالب درسی کمک شایانی به دانش آموزان عزیز خواهد کرد.